برای اینکه بتوانیم ترانزیستور را بدرستی در مدار تست کنیم باید نقش این قطعه در مدار را بشناسیم .
می دانیم از سه حالت کار ( قطع ، اشباع و اکتیو ) ترانزیستور در مدارات استفاده می شود و تست ترانزیستور در هرکدام از حالات می تواند متفاوت باشد .
نقش ترانزیستور در مدارات الکترونیکی :
1 – ترانزیستور به عنوان تقویت کننده سیگنال در مدار پری آمپلی فایر و درایور و تقویت کننده خروجی سیگنال استفاده می شود . در واقع برای این منظور از حالت اکتیو ( فعال ) ترانزیستور استفاده شده است .
2 – گاهی از ترانزیستور در مدارات به عنوان سویچ استفاده می کنند دراین حالت ترانزیستور مانند یک کلید عمل کرده و از دو وضعیت قطع واشباع ترانزیستور استفاده شده است .
3 – از ترانزیستور به عنوان عنصر فعال در اسیلاتورها استفاده می شود .
با توجه به نقش ترانزیستور درمدار و از کدام حالت آن استفاده شده تست آن را توضیح می دهم .
1 – تست اهمی ترانزیستور در مدار این روش برای اکثر حالات تقویت ترانزیستور کاربرد دارد .
الف : روش تست اهمی : دیود بیس امیتر و دیود بیس کلکتور را در حالت گرایش مستقیم تست می کنیم و مانند یک دیود سیلیکونی معمولی باید مولتیمتر را در مُد RX1 قرار داده و عقربه منحرف شود و یا اصطلاحاً هردو دیود راه بدهد .
می دانیم که در دونوع ترانزیستور NPN و PNP جهت جریان معکوس است و نیز می دانیم در مولتیمتر آنالوگ سیم قرمز به منفی باطری داخلی متصل است . پس انتظار داریم هنگامیکه سیم مشکی به دوپایه دیگر راه بدهد داریم ترانزیستور منفی NPN و در صورتیکه سیم قرمز به دوپایه دیگر راه بدهد گوئیم ترانزیستور مثبت PNP و این پایه که به دوپایه دیگر راه می دهد پایه B است . اکنون ضمن تعیین پایه B از هدایت دیود BE و BC در جهت مستقیم مطمئن شدیم .
اکنون مرحله بعدی تست اهمی ترانزیستور را می نویسم .
همین پایه یعنی بیس را در جهت عکس و در همان رنج RX1 ( چون ترانزیستور در مدار قرار دارد ) تست می کنیم و هردو دیود BE و BC باید در این جهت راه ندهد و عقربه منحرف نشود نشتی جزئی قابل گذشت است .
مرحله نهایی تست اهم چک نمودن پیوند EC می باشد بازهم مولتیمتر در رنج RX1 می باشد ( چون قطعه در مدار تست می شود ) که در هردو جهت انتظار داریم عقربه منحرف نشود اما نشتی جزئی مانعی ندارد .
لازم به ذکر است این تست فقط می تواند نزدیک % 60 مارا از سالم بودن ترانزیستور مطمئن سازد زیرا هر قطعه الکترونیکی احتمال سه حالت خرابی دارد.
1 - حالتی که قطعه شورت است و شورتی در مدار قابل تست است .
2 – حالتی که قطعه قطع شده است مثلاً دیود بیس امیتر راه ندهد و اتفاقاً این حالت خرابی ترانزیستور در مدار نیز قابل تست می باشد .
3 – حالتی که قطعه نشت دارد و این حالت برای هیچکدام از قطعات الکترونیکی در مدار قابل تست نیست . پس اگر ترانزیستوری نشت پیدا کرده باشد با روش اهمی در مدار قابل تست نیست
به ترتیب زیر عیب یابی را انجام می دهیم
از سیم برق شروع کرده و سپس کلید پاور و..... فیوز ورودی Ac را تست می کنیم .
حال در صورت قطع فیوز به Ptc و یکسوساز پل (
احتمال شورت و یا نشت هر کدام از دیودها ) و خازن صافی ( ازنظرشورت و نشتی ) بررسی
شود خازن های نانویی موازی دیودهای پل را ( که ضربه پیک را کمی کنند . ) فراموش
نکنیم گاهی جرقه زده و شورت یا نشتی پیدا می کنند.
حال اگرهیچکدام از موارد فوق باعث پریدن فیوز نشده بودند باید به مدار سویچینگ
بادقتبیشتری توجه کنیم که Ic سویچ یا عنصر سویچ کننده
پالس ( ترانزیستور ویا Str و ... ) خراب وبه هرحال
سوخته باشد . ونیز چون بعضی از قطعات مانند مقاومت و دیود و یاخازنهای مدار در
نوسانسازی و ایجاد پالس و اصلاح شکل موج موثرند را باید از نظر دور نداشت ممکن است
موجب کشیدن بار اضافی از مدار باشند ( مثلاْ می توانند بجای ایجاد پالس لازم ولتاژ
Dc ثابتی به ورودی سوچینگ اعمال کنند و در
نتیجه جریان زیادی از مدار کشیده شده و فیوز را قطع کند .
گاهی ممکن است شورت در خروجی پاورسوپلای نیز موجب پریدن فیوز شود البته در مدارات
پیشرفته به دلیل کنترلهای زیاد جریان ولتاژ احتمال این خرابی کمتر دیده شده است
پس هیچ وقت فوراْ و بدون اطمینان از مدار فیوز را عوض نکنید.
خازنهای الکترولیتی را حتماْ با خازن سنج تست نموده و توجه زیادی نیز به خازنهای
پلی استر و غیره ......... نموده که گاهی پایه هایشان قطع وصل میشه و باید تعویض
شوند.
مراحل عیب یابی تغذیه سویچ مد در صورت قطع فیوز به شرح زیر است .
در آغاز عیب یابی به سوختن فیوز توجه شود . آیا فیوز کاملاْ سیاه شده و یا فقط قطع
شده است . چون شدت عبور جریان غیر مجاز از فیوز وضعیت خرابی مدار را بیان می کند .
1 - به شکل ظاهری PTC از نظر تغییرات احتمالی
توجه نمائید کوچکترین نقطه سوختگی را نادیده نگیرید.
2 - خازن صافی رابا یک مقاومت 100 الی 500 اهمی وات بالا تخلیه نموده سپس اهم چک
نمائید.
3 - اگر در تست خازن چیز غیر عادی مشاهده نشود .احتمال خراب بودن PTC و دیود پل و خازنهای ضربه گیر پیک زیاد است
.
الف- PTC را از مدار خارج نموده آنرا درکنار گوشمان
بشدت تکان می دهیم در صورتیکه صدای غیر عادی شنیده شد صد در صد PTC خراب است .
ب - ممکن است یکی از دیودهای پل شورت شده باشد .
ج- یکی از چهار خازن ضربه گیر پیک نشت و یا شورت شده باشد .
که در این صورت خازن را به شرح زیر تست می کنیم .
ابتدا یک سر خازن را کاملاْ از مدار خارج نمائید .
تست خازن عدسی ویا پلاستیکی : مولتی متر آنالوگ را در روی رنج Rx10k قرارداده و ازنظر اهمی آنرا تست کنید اصلاْ
به هیچ وجهی نباید نشتی داشته باشد . ( توجه کنید حداقل یک پایه خازن آزاد بوده و
دست با دو ترمینال مولتی متر نباید تماس داشته باشد .
و اگر در تست خازن صافی شورت و یا نشتی مشاهده شود بشرح زیر عمل می کنیم .
1 - تست دیودهای پل یا پل دیود
2 - ترانزیستور و یا STR و یا ... در خروجی
رگولاتور را تست نمائید.گاهی خرابی ترانزیستوردرایور نیز موجب افزایش بایاس پایه
بیس خروجی شده و ضمن خراب کردن ترانزیستور خروجی باعث سوختن فیوز نیز می شود.
توجه : در صورت صدمه دیدن خروجی رگولاتور حتماْ مقاومتهای کنترل جریان ) پای امیتر
ویا سورس ویا ... ) رابا اهم متر دیجیتالی ( یا اهم متر دقیق در رنج Rx1 ( تست کنید .
3 - خود خازن صافی شورت و نشت دارد .
4 - گاهی در ثانویه تغذیه نیز شورت دیود یکسو ساز ولتاژ اصلی) تغذیه کننده
هریزنتال( و شورت خازن صافی آن موجب سوختن فیوز و خراب شدن ترانزیستور خروجی
رگولاتور می شود.
می
دانیم که رگولاتورهای سوئیچ مد از دو بخش اولیه که شامل مدارات یکسوساز و راه
انداز و نوسا نساز و نمونه بردارهای Ac وdc و بخش خروجی و اولیه
ترانس چا پر می باشند و به مجموعه این طبقات بخش Hot یا گرم گویند که به
معنای قسمت غیر ایذوله ویا
بخشی که خطر برق گرفتگی دارد می باشد . و بخاطرهمین بخش گویند در تعمیرات
جهت جلوگیری از خطر برق گرفتگی بهتر است از ترانس ایذوله استفاده شود .
بخش ثانویه : باایجاد پالس در اولیه ترانس چاپر در ثانویه می توان ولتاژهای
تغذ یه متعد د متناسب با دور وقطر سیم، ایجاد نمود .
این ولتاژها برای تغذیه نقاط مختلف کار برد دارد . مثلاً درتغذ یه تیونرif و Ic های پردازشگر تصویر
ومیکروکنتولر و ورتیکال، هریزنتال ، صوت ، خروجی Rgb ولامپ تصویر از ولتاژ
کار مناسب همان طبقه استفاده می شود .
می دانیم ولتاژ بایاس هرکدام از این طبقات باهم اختلاف دارند . مثلاً خروجی
هریزنتال در محدوده 100 الی 150 ولت و لامپ تصویر برای هرکدام از پایه ها ولتاژ
متناسب خود را می خواهد . در بخش تقویت کننده های آنالوگ در محدوده 8 الی 12 ولت و بخش دیجیتال در
مدلهای قدیمی 5 ولت و در مدلهای جدید
گاهی ازولتاژهای 7/2و یا 3/3 استفاده می شود .
مشخصاً قطع هر کدام ازاین ولتاژها باعث اشکال در طبقه ای که تغذیه می کنند
می شود . بنا براین بایستی به چگونگی عیب ایجاد شده
توجه نمود .
برای این منظور بعداز رفع اشکال در اولیه تغذیه، خروجی های نقاط مختلف
ثانویه را چک می کنیم هرکدام از این ولتاژ ها را مطابق نقشه ارائه شده کنترل می
نمائیم .
گاهی مشاهده می شود برای تثبیت بیشتر ولتاژ از رگولاتورهای معمولی ( خطی )
نیز استفاده شده است به زنرهای تثبیت کننده توجه نموده ، می دانیم در رگولاتورها
از بایاس معکوس زنرها استفاده می شود بنابر این به ولتاژ نامی این گونه زنرها توجه
بیشتری مبذول شود اتفاقاً ولتاژ نامی زنر هارا روی آن می نویسند بنابراین دوسر این
زنرها را ولتاژگیری می کنیم بایستی به اندازه ولتاژ نامی شان افت ولتاژ داشته
باشیم .
وگاهی از انواع Ic های رگولاتور استفاده
می شود مثلاً
Ican7805 که خروجی آن 5 ولت و Ic
An7808 که خروجی آن برابر 8 ولت مباشد . می توان در این گونه موارد هم خروجی وهم
ورودی این Ic هارا ولتاژ گیری نمود
. که خود در عیب یابی تغذیه به ما کمک می کند . لابد نیاز به توضیح ندارد که ورودی
اینگونه Ic ها بایستی چند ین ولت
از خروجی شان بیشتر باشد تا بتوانند ولتاژ تثبیت شده نامی خودشان در خروجی داشته
باشند .
در ثانویه بعضی از مدارات تغذ یه از رگولاتورهای Ic
Lm317 استفاده می شود اینic ها پایه زمین ندارند وبوسیله
یک مقاومت از خروجی به ورودی می توان آنها را فعال نمود روی این مقاومت معمولا25/1
افت ولتاژ داریم یعنی همواره خروجی 25/1 ولتاز ورودی بیشتر است .
در مدارات از این رگولاتورها بیشتر به منظور فرمان روشن ویا خاموش نمودن
دستگاه ویا به عنوان یک رگولاتورهای قابل تنظیم ازآن ها استفاده می شود .
از عنصر دیگری بنام فتو کوپلر(اپتو کپلر) نیز به منظورکنترل جریان و یا
فرمان استند بای ویا روشن نمودن دستگاه استفاده می -شود . که معمولاً ساختمان
داخلی ساده ای مرکب از یک گیرنده وفرستنده نوری و عایق از هم دارند .
به مدار فرمان استند بای و یا فرمان روشن نیز توجه نموده نقشه را بررسی
کنیم وتا معلوم شود که این فرامین از کدام پایه Ic میکرو صادر می شود .
به خازنهای صافی توجه شود از نظر ظاهری باد کرده ویا نترکیده باشند و الزاماً گاهی
مجبور به خارج نمودن خازن از مدار میشویم تا آنرا از نظر میزان ظرفیت کنترل نمائیم
. می دانیم الکترولیت داخلی اینگونه خازنها به مرور زمان خشک شده و تغیر ظر فیت می
دهند پس در تلویزیونهای قدیمی کنترل ظرفیت آنها لازم است ویا در مواقعی که ازاین
خازنها به عنوان کوپلاژ استفاده می شود و داغ شده زوتر خراب می شوند در این گونه
موارد بهتر است به درجه کار خازن نیز توجه شود و از خازنهای مناسب مدار استفاده
شود .
نکته مهمتر در مورد خازن های الکترولیتی ( شیمیایی ) این است که گاهی می
ترکند والکترولیت داخلشان که مایع و هادی می باشد روی شاسی را می پوشانند و بایستی
شاسی را خوب با مواد پاک کننده وحلال ( مثلا ً تینر خشک ) شسته و پاک نمود در این
موارد لازم به ذکر است تا کاملا ًشاسی را تمیز نکرده ایم تلویزیون را روشن نکنیم .
نکته بعدی این است که درتغذ یه های سوئیچ مد از دیودهای فرکانسی استفاده
می شود که از نظر تست همانند دیودهای معمولی تست می شوند ولی برای یکسوسازی فرکانس
بالا کاربرد دارند در صورتیکه از دیودهای معمولی استفاده شود بعلت ظرفیت خازنی
زیاد مابین نیمه هادیها زود داغ می شوند و سریعاً می سوزند
خرابی های طبقه هریزنتال را می توان در عیوب زیر خلاصه نمود .
1 - قطع نور
2 - فیوز زدن
3 - مات شدن تصویر ( صوت داریم(
4 - خطوط بلنک روی تصویر ویا روی راستر ( صوت داریم(
5 - خط نور عمودی
6 - نویزدارشدن تصویر
7 - عرض تصویر در سمت راست کم است .
1 – قطع نور : در این حالت به چهار نکته بایدتوجه شود .
الف : در صوت خاموش بودن فیلامان لامپ تصویر مسیر فیلامان را که اکثراً از ترانس Hv تغذیه می شود باید جستجو نمود معمولآً مقاومت های کم اهم از چند صدم تا حد اکثر ده اهم در مسیر فیلامان جهت کنترل جریان فیلامان قرار دارد گاهی از دوعدد مقاومت استفاده می شود .
در روی شاسی و روی سوکت لامپ تصویر هر دو مورد توجه شود .
ب : این مرحله فقط برای متوجه شدن سرویسکار می باشد و ربطی به طبقه هریزنتال ندارد .
در صورت خرابی مسیر برایتنس و یا بالا رفتن ولتاژ کاتد به هر دلیلی صفحه نمایش تاریک می شود .
ج : قطع ولتاژ تغذیه کلکتور ترانزیستور خروجی هریزنتال
در این حالت ولتاژ تغذیه کلکتور که حدود 100 الی 150 ولت می باشد ( باید مقدار قرائت شده با نقشه مقایسه شود .) رویروی ترانس Hv اندازه گیری شود درصورت سالم بودن سیم پیچ اولیه ترانس Hv (که این سیم پیچ بهتر است با اهم متر چک شود) به کلکتور ترانزیستور خروجی Hv برسد .
درمسیراین ولتاژ گاهی مقاومت های پر وات جهت کم کردن جریان کلکتور و یا مقاومت های کم اهم تری در مسیر جریان امیتر ترانزیستور قرار دارد که حتماً بایستی مورد توجه باشد .
گاهی به ندرت قطع شدن ترانزیستور نیز موجب قطع مسیر پالس هریزنتال می شود که با تست اهمی مشخص می شود . ( چون اکثر موارد این ترانزیستور یا شورت است ویا نشت دارد .)
د : قطع پالس بیس ترانزیستور خروجی هریزنتالنیز یکی دیگر ازموارد عیب در هنگام قطع نور است . عواملی که باعث ایجاد این اشکال می گردد بشرح ذیل است .
1 - خرابی ترانزیستور درایور هریزنتال
2 – قطع ولتاژ تغذیه کلکتور درایور هریزنتال
3 – قطع پالس هریزنتال و مسیر کوپلاژ آن که اکثراً ترانسفرمری است و کمتر خراب می شود .